* Dokuzuncu yüzyılda yaşamış bir Türk Müslüman matematikçidir. * Kendisinin ve yine bir matematikçi olan torunu Ebû Berze’nin taşıdığı İbn Türk künyesinden Türk asıllı olduğu tahmin edilmektedir. Doğum tarihi belli değildir. Hicretin II veya III. asırlarında yaşadığı sanılmakta, bir rivayete dayanılarak da Halife Vâsiḳ’ın ölümü (233/847) sırasında sağ olduğu ileri sürülmektedir. Çeşitli kaynaklarda nisbesinin değişik yazılmış olması sebebiyle doğduğu veya yaşadığı şehir de kesinlikle bilinmemekte, bu yerin Hazar denizinin güneyindeki Gîlân yahut Çin Türkistanı’nın batısındaki Huttel olduğu sanılmaktadır.
----- ----- ----- ----- ----- -----
* Akşemseddin, Karamanoğulları ve Candaroğulları dışındaki bütün Anadolu beyliklerin Osmanlı idaresine girdiği ve geniş ölçüde Anadolu’da Türk birliğinin kurulduğu XV. yüzyılda yaşamış önemli bir şahsiyettir.... * Pasteur ’dan 400 sene önce mikrobu buldu.
----- ---- ----- ----
* Ali Kuşçu veya asıl adıyla Ali bin Muhammed, Timur İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olan astronom, matematikçi, fizikçi, filozof ve dil bilimcidir. İlk defa Ay'ın şekillerini anlatan kitabı yazdı.
----- ---- ----- ----
* Ebu Reyhan Muhammad bin Ahmed el-Biruni, 973 yılında bugünün Özbekistan’ı sayılan Harezm’de doğdu. Bilim konuları ile ilgili ilk eğitimini bölgenin hükümdar ailesinden olan Ebu Nasr Mansur’dan edindi. Ebu Nasr Mansur, seçkin bir matematikçi ve gökbilimciydi. El-Biruni’ye Öklid geometrisi ve Batlamyus astronomisini öğretti. 11. yüzyılın önemli Müslüman hükümdarlarından Gazneli Mahmut Hindistan’a yaptığı seyahatlerde El-Biruni’yi yanında götürdü. El-Biruni, 1017-1030 yılları arasında Hindistan’da yaşadı ve bu dönemde meşhur kitabı Kitab’üt-Tahkik Ma li’l-Hind’i yazdı.
----- ---- ----- ----
*** Devrinin en önemli astronomlarından ve matematikçilerinden olan Battâni (858-929), Sâbit ibn Kurrâ gibi, Urfa'nın Harran Bölgesi'ndendir.
Rakka'da özel bir gözlemevi kurmuş ve burada 887-918 tarihleri arasında son derece önemli gözlemler yapmıştır. Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketlerini gözlemlemiş, yörüngelerini doğru bir biçimde belirlemeye çalışmıştır. Güneş ve Ay tutulmaları ile ilgilenmiş, mevsimlerin süresini büyük bir doğrulukla hesaplamıştır. Ayrıca, ekliptiğin eğimini de dakik olarak belirlemeyi başarmıştır.
Aynı zamanda matematikçi de olan Battâni, bu alanda da son derece önemli çalışmalar yapmıştır. Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı gerçek anlamda ilk defa kullanan bilim adamının Battâni olduğu söylenmektedir. Battani, çalışmaları sırasında bazı temel trigonometrik bağıntılara ulaşmış ve bunları astronomik hesaplamalarda kullanmıştır.
----- ---- ----- ----
* Câbir bin Hayyân, birçok bilim adamı tarafından modern kimyanın kurucusu olarak kabul edilir. * * Cabir Bin Hayyan, batıda daha ziyâde Geber olarak tanınan, Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyette fen bilimlerinin temelini atmış olan Farsî çok yönlü bir fen bilgini; simyacı, kimyacı ve eczacı; fizikçi, astronom ve astrolog; tıp ve fizik tedavi uzmanı; mühendis, coğrafyacı, filozof ve sûfidir.
----- ---- ----- ----
* Cezerî ya da tam adıyla İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, İslam'ın Altın Çağı döneminde çalışmalar yapan Cizreli Müslüman âlim, mucit ve mühendistir. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen Cezerî'nin, ünlü sanatçı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülür. .. * Cezerî, dünya tarihinde bilgisayarın temeli olan sibernetiğin kurucusu olarak tanınır. Bilindiği üzere sibernetik; haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmidir. Bu ilim gerek insanlarda, gerekse makinelerde karşılıklı bilgi alışverişi, kontrol ve denge durumunu incelemekte ve bu sistemi geliştirmeye çalışmaktadır. Bu ilmin gelişmesiyle bugün elektronik beyinler ve otomasyon denilen sistemler ortaya çıkmıştır.
----- ---- ----- ----
* İslâm matematik ve astronomi âlimlerinin önde gelenlerinden olup “mühendis” ve “hâsib” lakaplarıyla da tanınır; hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Horasan’da Herat’la Nîşâbur arasında yer alan Bûzcân kasabasında (bugünkü Türbet-i Câm) 1 Ramazan 328’de (10 Haziran 940) doğdu ve 388’de (998) Bağdat’ta öldü; bazı kaynaklarda ölüm tarihi 387 (997) olarak geçmektedir. Matematik alanında temel bilgileri amcası Ebû Amr el-Mugāzilî ve dayısı Ebû Abdullah Muhammed b. Anbese’den öğrendi. Daha sonra Bağdat’a giderek devrin tanınmış âlimlerinin yanında tahsilini tamamladı ve Bağdat’ta ders vermeye, matematik ve astronomi alanında araştırmalar yapmaya başladı. Özellikle rasatlarının çoğunu burada Büveyhî emîrlerinden İzzüddevle Bahtiyâr b. Muizzüddevle döneminde gerçekleştirdi. Bu konuda görüşlerinden faydalanmak için Bîrûnî ile mektuplaşıyordu; bu sırada Bîrûnî’nin Hârizm’de, Ebü’l-Vefâ’nın Bağdat’ta gözledikleri bir küsûf olayının rasat sonuçlarını karşılaştırmışlardı. Ayrıca Bîrûnî bazı eserlerinde onun rasatlarından söz etmiştir. Ebü’l-Vefâ’nın, çağdaşı olan Ebû Ali el-Hubûbî ile de mektuplaştığı ve Hubûbî’nin üçgenlerin alanını bulma konusunda ondan bazı formüller istediği bilinmektedir. İbn Hallikân’a göre Ebü’l-Vefâ meşhur bir matematikçidir (hâsib) ve ayrıca geometri ilminde de özellikle kirişlerle ilgili yeni ve benzeri görülmemiş buluşların sahibidir. Kemâleddin İbn Yûnus da onu geometriyi en iyi bilen âlimler arasında gösterir.
----- ---- ----- ----
* Türk mutasavvıf, sosyolog ve âlim. Marifetname'nin yazarıdır.... Astronomi, fizik, psikoloji, sosyoloji ve din ile ilgili pek çok bilimsel çalışma yapan büyük İslam alimlerinden Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretlerinin insanlığa ders ve nasihat hükmündeki tefviznamesi de bugün büyük ilgi gören eserler arasında yer alıyor.
* Erzurumlu İbrahim Hakkı, astronomi, fizik, psikoloji, sosyoloji ve din ile ilgili de pek çok bilimsel çalışma yaptı. İbrahim Hakkı, dönemin şartlarında yaptığı çalışmalarla bilim dünyasına ışık tuttu.
* Erzurumlu İbrahim Hakkı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yetişen en önemli âlimlerden biridir. Onun eserleri, sadece İslam dünyasında değil, Batı’da da ilgi görmüş ve çeşitli dillere çevrilmiştir. Marifetname, özellikle ansiklopedik yapısıyla, dönemin ilim dünyasına büyük katkılarda bulunmuştur. İbrahim Hakkı’nın bilimsel yaklaşımı, tasavvufi derinliği ve İslam ahlakına olan bağlılığı, onu sadece bir âlim değil, aynı zamanda bir manevi lider yapmıştır.
----- ---- ----- ----
* Farabi'nin hayatı ve eğitimiyle ilgili bilgiler oldukça önemlidir. O, İslam dünyasının önemli filozoflarından biridir. 9. yüzyılda yaşamış olan Farabi'nin bilime katkıları oldukça önemlidir. Eserleri ve düşünceleriyle felsefe, bilim ve eğitim alanlarında derin etkiler bırakmıştır. * Matematik, mantık, müzik, fizik gibi birçok alanda önemli çalışmalar yapmıştır. Özellikle mantık alanındaki eserleri, Batı'da da uzun yıllar boyunca önemli bir referans kaynağı olmuştur. * Ses olayını ilk defa fiziki yönden açıklamıştır. Sesin fiziki izahını ilk defa o yaptı.
----- ---- ----- ----
* Gıyâsüddîn Cemşîd b. Mesʿûd b. Mahmûd el-Kâşî (el-Kâşânî), XIV. yüzyılın ikinci yarısında, bugün İran coğrafyası içerisinde bulunan Kâşân’da doğdu. Önceleri tıpla ilgilendi fakat daha sonra matematik ve astronomi alanındaki ilgisi daha ağır bastı ve bu sahalarda ilerledi. Bir süre memleketi Kâşân’da kaldıktan sonra Irâk-ı Acem’de bulundu. el-Kâşî önce Timur’un oğlu olan döneminin Timur sultanı Şahruh tarafından Herat’ta himaye edildi. Bu himayenin 2 Haziran 1406 yılına kadar sürdüğü ve bu tarihin akabinde Kâşân’a gittiği anlaşılmaktadır. el-Kâşî büyük olasılıkla 1417 ila 1419 yılları arasında bir vakitte, muhtemelen Kâdızâde-i Rûmî’nin tavsiyesiyle Uluğ Bey tarafından Semerkant’a davet edildi. Tahminen 1420 yılında Sermerkant’a gelen el-Kâşî, Uluğ Bey’in dostluğunu kazandı ve onun himayesinde ilmi faaliyetlerine devam ederek buranın entelektüel çevresi ile iletişim halinde bulundu. Uluğ Bey’in himayesinde yaptırılan Semerkant Rasathanesi’nin projelendirildi, buranın inşası noktasında önemli katkılarda bulundu ve rasathanenin en önemli hülasası olan Zîc-i Uluğ Bey’in hazırlanmasında emeği geçen isimlerden birisi oldu. Bu dönem içerisinde, bir heyet ile birlikte Buhârâ’yı ziyaret ettiği bilinmektedir. Bugün elimizde el-Kâşî’nin babasına gönderdiği Farsça iki mektup bulunmaktadır. Bu mektuplar; Uluğ Bey, Semerkant’taki ilmi ortam ve âlimler, Semerkant rasathanesinde gerçekleştirilen faaliyetlere dair birinci elden bilgiler içermesi bakımından oldukça mühimdir. el-Kâşî, 22 Haziran 1429 (19 Ramazan 832) tarihinde Semerkant’ta öldü.
----- ---- ----- ----
* Harezmi, Tam adı Ebu Abdullah Muhammed Bin Musa el-Harezmi olan bu büyük bilim adamı,
Horasan’ın az kuzeyinde Harezm bölgesinin Hive şehrinde 780 yılında doğmuştur.
Harezmi, Harzem Türküdür ve müslümandır. Harezm’de temel eğitimimini alan Harezmi gençlinin ilk yıllarında Bağdat’taki ileri bilim atmosferinin varlığını öğrenir.
Dönemin bilgi merkezi ve şehri olan Bağdat’a ilim öğrenmek için gitti. Burada kıymetli İslam alimlerinden ders aldı ve kendini yetiştirdi. Daha sonra da Bağdat’ta bulunan Bilim Akademisi Darülhikme’de görev alan Harezmi matematik, coğrafya ve astronomi dallarında çalışmalar yapmıştır.
Matematik’te ilk kez sıfırı kullanan Harezmi, bugünkü cebir ve trigonometrinin kurucusu sayılır.
Birinci ve ikinci dereceden denklemleri analitik metotla, tek bilinmeyenli denklemleri ise cebirsel ve geometrik metodlarla çözmenin yollarını buldu.
Matematik alanına Cebir kavramını sokan Harezmi ilgi duyduğu matematik, coğrafya ve astronomi dallarında da birçok eser yazdı .
Harezmi, 850 yılında Bağdat’ta 70 yaşında vefat etmiştir. Üç oğlu olup, hepsi de matematik ilmi üzerinde ciddi çalışmalarıyla tanınır.
----- ---- ----- ----
* İbn-i Sînâ 980-1037 yılları arasında Türkistan ve İran coğrafyasının çeşitli bölgelerde yaşamış bir Türk bilginidir. Tıp başta olmak üzere bilimin her sahasında çalışmıştır. Büyük bir filozof olarak da düşünceleri dünyada kabul görmüştür. El-Kânân Fit’t Tıbb isimli kitabı asırlarca Avrupa'da okutulmuş önemli bir kaynak olarak kabul edilmiştir. Fizikten metafiziğe, matematikten astronomiye birçok eser yazmıştır. Müzik, şiir gibi birçok sanat dalında çalışmaları bulunmaktadır. Onun olaylara, sistematik ve eleştirel yaklaşımları; bilim, felsefe ve sanat dallarındaki çok yönlülüğünden kaynaklanmaktadır. Çocuk yaşta Kur'an-ı Kerim'i ve İslam dininin kaynaklarını öğrenmiştir. Dini bilimleri çağdaşlarından farklı ve isabetli yorumlaması nedeniyle ithamlara maruz kalmıştır. Devrinde kendisinden sonra gelen bazı düşünürler tarafından suçlanmıştır. Günümüzde onun fikirleri çerçevesinde nörobilimden teolojiye kadar birçok sahada yeni alanlar açılabileceği anlaşılmaktadır. Bu araştırmada kaynaklar ışığında onun çok yönlülüğü anlatılmaya çalışılmıştır.
----- ---- ----- ----
* Arap fizikçi, matematikçi ve filozof İbn-i Heysem, 965'te Basra'da dünyaya geldi, 1038-1040 yılları arasında Kahire'de öldü. Fizik, matematik ve felsefe alanlarında çalışmalar yapmıştır. Optiğin gelişmesine yaptığı önemli katkılarla tanınan Ortaçağ'ın en büyük fizikçisi; matematikçi-astronom...
----- ---- ----- ----
* Mimar Sinan veya Koca Mi'mâr Sinân Ağa, Osmanlı İmparatorluğu'nun 16. yüzyılda görevli başmimarı ve inşaat mühendisidir. Kariyerinde önemli eserler veren ve Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde başmimar olarak görev yapan Mimar Sinan, yapıtlarıyla geçmişte ve günümüzde dünyaca tanınmıştır.
----- ---- ----- ----
* Tam adıyla Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi, Küfe’de doğmuştur. Doğum yılı 801 olup, babası ise Harun Reşid’in bir memurudur. Kindi, Hayatının büyük bir bölümünü Bağdat’ta geçirmiştir. Mütevekkil ona resmiyette hattatlık görevi verdi. Mütevekkil, Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi’nin felsefi görüşlerini benimsemeyerek kitaplarına el koymuştur. Daha sonra ise bunları iade etmiştir. Bir filozof olan El-Kindi aynı zamanda bir matematikçi, astronom, coğrafyacı, müzik uzmanı hatta bir hekim idi. Özgün katkılarını, bu alanların tamamında da gerçekleştirmiş olması da şaşırtıcı bir durumdur.
----- ---- ----- ----
* 221 (836) yılında Harran'da doğdu. İslâm matematiğinin oluşum dönemine katkıda bulunan Harranlı matematikçilerin başında gelmektedir.
* Dünyanın çapını ve iki meridyen arası uzaklığı doğru olarak hesaplayan ilk bilginlerdendir. Batlamlus'un ünlü eserini Arapça'ya Algamesti adıyla yorumlar. Kendi görüşü ve zamanı için yeni olan trigonometri ve astronomi bilgisini de ekler. Yazma eserlerini Gerard (1114-1185) Arapça şehrinden Latinceye tercüme etti. Semerkand,Bağdat ve İstanbul da Latinceye ve fransızca ya çevrilen kitaplara yüzyıllar sonra Batı da bilim adamları sahip çıktılar. Günümüzde batılı ilim adamları bunları yer yer itiraf etmektedir.
** Kamus'ul Alam adlı eserde belirtildiğine göre matematiğin bir kolu olan kalkulusun keşfi ona aittir. Kalkulusa "tefadul" adını vermiştir. Başka bir eserde diferansiyel hesabını Newton dan önce Sabit Bin Kurra'nın keşfettiği söylenmektedir.
----- ---- ----- ----
* Modern astronominin kurucusu. Asıl adı, Ebu Cafer Nureddin Ebu İshak el-Batruci el-İşbili'dir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
** Batrûcî, astronomi târihinde bir devir açan eseriyle, modern astronominin temeli olan Helyo Sentrik Gezegen Sistemi’ni ilk defa kuran kişi oldu.
Geçerli trigonometrik ispatlamalarda bir üstâd idi. Bunları açıklamak için, onun sistemi şöyle özetlenmektedir:
1-Bütün gezegenlerin iki kutuplu olduğunu açıkladı. Batlamyus ise, tek kutuplu kabul ediyordu.
2-Gök cisimlerinin hareketlerinin, doğudan batıya doğru olduğunu kabul etti. Batlamyus ise, gezegenlerin hareketlerinin batıdan doğuya doğru olduğunu söylemişti.
3-Bütün gök cisimleri, gerçek ve aklın ereceği biçimde mevcuttur dedi. Batlamyus ise, gök cisimlerini gerçek olmayan varlıklar olarak farz ediyordu.
4-Gök cisimlerinin hareketinin kutuplar etrafında cereyan ettiğini söyledi. Batlamyus ise, hareketin merkez etrafında olduğunu söylüyordu.
**
----- ---- ----- ----
* Kâtip Çelebi; tarih, coğrafya ve bibliyografya alanında önemli yapıtlar vermiş, medrese düşüncesini eleştirmiştir. İlim âlemi onu daha çok Keşfu'z-Zunûn alı eseriyle tanıyor.
----- ---- ----- ----
* Hezârfen Ahmed Çelebi veya Ahmed Çelebi, Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme isimli ünlü eserinde yer alan, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olduğu rivayet edilen Müslüman Türk bilginidir.
----- ---- ----- ----
* Pîrî Reis (d. 1465-70, Gelibolu - ö. 1554), Osmanlı denizcisi. Amerika´yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır. Piri Reis eşsiz bir kartograf ve deniz bilimleri üstadı olmasının yanı sıra, Osmanlı deniz tarihinde izler bırakmış bir kaptandır. 400 sene önce bugünküne en yakın Dünya haritasını çizdi.
----- ---- ----- ----
* 1498-1562 tarihlerinde yaşayıp Mısır Kapudanlığı da yapmış olan Osmanlı denizcisi, Türk amirali. Coğrafya, matematik, astronomi bilgini. * Halep’te bulunurken hey’et ve matematik dersleri alan Seydi Ali Reis, Ali Kuşçu’nun Fethiye isimli eserini tercüme etmiş ancak bununla yetinmeyerek Mahmud b. Omar al Çağmini’den ve Kadızade-i Rûmî Musa Paşa’nın eserlerinden de faydalanarak tercümesine bir çok ilaveler yapmıştır.
----- ---- ----- ----
* 1385 yılında Amasya’da doğmuş ve hayatı boyunca tıp bilimine önemli katkılarda bulunmuş bir Türk hekimidir. Babası Ali Çelebi ve dedesi Hacı İlyas Çelebi de dönemin ünlü hekimlerindendir. Sabuncuoğlu, küçük yaşlarda başladığı tıp eğitimini Amasya Darüşşifâsı'nda, Hekim Burhanettin Ahmet'ten almıştır. Henüz 17 yaşında iken hekimliğe başlamış ve ömrü boyunca tıp alanında derinlemesine araştırmalar yapmıştır. Amasya Darüşşifâsı'nda uzun yıllar başhekimlik yaparak Anadolu halkına hizmet etmiştir.
----- ---- ----- ----
----- ---- ----- ----
* Takıyyüddin er-Rasıd 16.yy.'da yaşamış olan bir Osmanlı astronomudur. III. Murad devrinde kurmuş olduğu rasathanesi kısa ömürlü olmuş ve yıktırılmıştır. Bu çalışmada rasathaneye olan bakışlar ve rasathanenin yıkılış sebebine dair bir takım iddialar dönem kaynakları ve çalışmalar ışığında incelenmiştir.
----- ---- ----- ----
* 11 Cemâziyelevvel 597’de (17 Şubat 1201) bugün İran sınırları içerisinde bulunan Tûs şehrinde dünyaya geldi. Muhakkik Tûsî ya da Hâce Nasîrüddin lakabıyla tanındı. * Nasirüddin Tusi 1200'lü yılların öne çıkan bilim insanlarından biridir. Geliştirdiği çalışmalar günümüz matematik ve astronomisine ışık tutmaktadır.
----- ---- ----- ----
* Asıl adı Selahaddin Musa olan Kadızade Rumi, yaklaşık 1359 yılında Osmanlı Devleti’nin bir dönem başkenti olan Bursa’da doğmuştur. ... Kadızade Rumi, 15. yüzyılda matematik, astronomi ve geometri alanlarında yaptığı katkılarla hem Osmanlı bilim geleneğinin şekillenmesinde hem de İslam dünyasında bilimin gelişiminde önemli bir yer edinmiştir.
----- ---- ----- ----
----- ---- ----- ----
* Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı ve Türk matematikçi ve astronomi bilgini. Babası Timur'un küçük oğlu Şahruh, annesi Gevher Şâd'dır. 1394 yılında Azerbaycan'ın Sultaniye kentinde doğmuştur.
* Türk matematikçilerinden birisi olan Uluğ Bey, Asıl adı Mehmet'tir. Fakat o, daha çok Uluğ Bey adı ile ünlü olmuştur. 1394 yılında Sultaniye kentinde doğmuştur. Timur'un öldüğü sıralarda Uluğ Bey Semerkant'ta bulunuyordu. Semerkant ve Maveraünnehir, Mirza Halil Sultan'ın saldırısı ve işgali üzerine babasının yanına gitmek zorunda kalmıştır. Babası buraları yeniden yönetimine alarak on altı yaşında olan Uluğ Bey'e yönetimini bırakmıştır.
Uluğ Bey, bu tarihten sonra, hem hükümeti yönetmiş ve hem de öğrenimine devam etmiştir. ** Uluğ Bey’e Batılı bilim adamları, “15. asrın astronomu” unvanını vermişlerdir. Ayrıca Milletlerarası Astronomi Derneği tarafından Ay’ın görünen yüzeyinde bir bölgeye “Uluğ Bey Krateri” adı verilmiştir. Bu müstesna âlim, matematikçi, astronom, edip ve şair olmasının yanı sıra Kur’ân-ı Kerîm’i 7 kıraat üzere okuyacak kadar kıraat ilmine sahip bir şahsiyetti.
----- ---- ----- ----
***
----- ---- ----- ----
***
----- ---- ----- ----
***
----- ---- ----- ----